ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี วิถีชีวิต และความเชื่อ

ลอยกระทงสาย:หนึ่งเดียวในโลกที่แม่น้ำปิง จ.ตาก

โดยณิชาวดี-เรื่อง/ภาพ-จำเรียง

เพียงได้เห็นภาพในสื่อโฆษณาทางทีวีและหนังสือพิมพ์ว่ามีการลอยกระทงสายที่จังหวัดตาก ได้แต่คิดอยู่ในใจว่าอยากไปจัง แต่ไม่มีโอกาสสักปี จนกระทั่งปีนี้ ปีที่น้ำท่วมท้นล้นกรุงเทพบ้านฉัน จึงชวนพ่อกับแม่และพี่น้องอพยพไปท่องเที่ยวทางภาคเหนือกันดีกว่า เร่ร่อนให้สมใจ ไปไกลแค่ไหนก็ได้จนกว่าน้ำจะแห้ง หรือที่ทำงานเรียกตัวประกอบกับได้ข้อมูลเบื้องต้นมาจากเพื่อนตัวแทนขายยาว่า

"โรงแรมดีๆ รีสอร์ทน่ารักๆ ที่จังหวัดตากราคาถูก 350-450 บาท/คืนก็หรูแล้ว" ขอบใจนะเพื่อน

แม่น้ำปิงหน้าเมืองตาก

แต่ด้วยความฉุกละหุกจึงไม่ทันได้จองโรงแรมหรือรีสอร์ทเลย คืนนั้นฉันจึงต้องถามเพื่อนอีกคนหนึ่งซึ่งเป็นป่าไม้แก่(เก่า)ว่า จะไปนอนที่ไหนในอุทยานแห่งชาติได้บ้างในจังหวัดตาก เพื่อนตอบกลับมาด้วยความหนักใจ น่าจะเต็มหมดแล้ว ทั้งนักท่องเที่ยวและผู้อพยพหนีน้ำท่วม พักหนึ่งได้รับคำตอบกลับมาอีกว่า ไปนอนที่ศูนย์ฝึกอบรมการป่าไม้ที่ 5 จังหวัดตาก มีว่าง 1 หลัง ตั้งอยู่ริมถนนเลียบฝั่งแม่น้ำปิงตรงข้ามกับเวทีที่จัดงานประเพณีลอยกระทงสายพอดี โอ้ เพื่อนผู้แสนดีและป่าไม้น้ำใจงาม

ประทีปโคมไฟตระการตาบนถนนเลียบริมปิง

จังหวัดตากเป็นเมืองงาม มีแม่น้ำปิงไหลพาดผ่านโดยมีเขื่อภูมิพลอยู่เหนือเมือง ปริมาณน้ำในแม่น้ำปิงจึงขึ้นอยู่กับปริมาณน้ำเหนือเขื่อนภูมิพล ภาพที่เห็นเวิ้งว้างกว้างใหญ่ไพศาล ท้องฟ้าวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 12 น้ำนองตลิ่งจริงๆ เมฆสีขาวลอยฟ่องซอกซอนไปในผืนฟ้าสีคราม สายน้ำไหลแรงพอควร เห็นดอนทรายเป็นช่วงๆ

แพรวพราวไปทั่ว

มีการสร้างสะพานข้ามแม่น้ำปิงไว้ถึง 3 สะพานคือ สะพานเหนือสุดเป็นสะพานปูนระนาบราบไปกับพื้น สะพานที่สองเป็นสะพานแขวนเดินข้ามไปได้ ชมวิวทิวทัศน์ของแม่น้ำได้ นั่งเล่นก็ยังได้เพื่อดื่มด่ำกับบรรยากาศของแม่น้ำปิง เว้นแต่ช่วงจัดงานลอยกระทงสายห้ามผ่านเพราะว่าได้ประดับประทีปโคมไฟและพลุต่างๆ อันตราย และสะพานที่3 เป็นสะพานปูนโค้งข้ามไปจังหวัดต่างๆ

เวทีกลางน้ำลอยกระทงสาย

เวทีที่จัดงานสร้างริมฝั่งแม่น้ำปิง กว้างขวางมาก ตกแต่งอลังการพันลึก ผู้ชมนั่งอยู่บนฝั่งที่ได้สร้างเอาไว้อย่างถาวร มีสะพานทอดเชื่อมระหว่างฝั่งผู้นั่งดูกับเวทีกลางน้ำ บนสะพานนี้แหละเป็นจุดที่เปิดให้เฉพาะนักข่าว ช่างภาพ ใช้เป็นสถานที่ถ่ายทำการลอยกระทงสาย เรียกว่า การจัดงานของเมืองตากนี้มีระบบที่พร้อมเพรียง ไม่วุ่นวาย ไม่ยุ่งยาก และทำให้การดำเนินงานราบรื่น เยี่ยม เยี่ยม

โคมประทีปงดงาม

ถนนริมปิงหน้าเมืองตากขนาด 2 ช่องจราจรติดกับที่นั่งผู้ชมการแสดง ตกแต่งประทีปโคมไฟสวยงาม โดยแต่ละหัวมุมถนนในเมืองตากหรือหน้าหน่วยงานต่างๆจะทำกระทงขนาดใหญ่ให้ชมกันทั่วไป ส่วนจะทำกระทงรูปแบบไหนก็แล้วแต่ละหน่วยงานจพทำกัน การเดินชมเมืองช่วงเวลานี้จึงเหมือนได้เดินชมรูปแบบกระทงเมืองตากไปด้วย

เคยไปงานประเพณีตรุษจีนที่เยาวราช ได้เห็นโคมแดงรูปลักษณ์ของจีน พราวไปทั่วถนนที่เปิดงาน มาเห็นโคมไฟรูปลักษณ์เมืองตาก(เหนือ)ใช้สีชมพูเป็นหลัก หวานจับตาจับใจไปทั้งถนน มุมไหนมีเสาไฟฟ้าส่องทางก็มีกลุ่มโคมประทีปสีสันแปลกตาออกไปประดับไว้ เติมแต่งทุกอณูเพื่อให้งานดูยิ่งใหญ่และอลังการเหนือคำบรรยาย การตกแต่งทั่วเมืองงานนี้น่าจะเป็นเอกลักษณ์ของเมืองตากไปแล้ว ช่วงวันลอยกระทงสายประจำปี

นั่งกินกลางแจ้งและเครื่องดื่มสีสวย

ภายในงานมีร้านค้าอาหารตั้งอยู่ริมถนน ไม่ได้รุกล้ำลงมาบนถนนคนเดิน มีโต๊ะเก้าอี้ให้นั่งกลางแจ้ง และมีโต๊ะเตี้ยให้นั่งบนเสื่อกลางแจ้ง สองบรรยากาศเลือกได้ ริมถนนมีร้านขายของงานเทศกาลหลากหลายอย่าง โรตีสายไหม เครื่องดื่มเย็นๆประเภทน้ำส้ม น้ำลำไย ที่มีมากมายไปทั่วก็แม่ค้าขายกระทงเพื่อใช้ลอยในคืนนี้ กระทงใบตอง-หยวกกล้วยและกะลา ขายราคาถูกเพียง 10-20 บาท ส่วนโคมลอยก็ขายกัน 3 อัน 100 บาท แต่พอดึกๆราคาลดลงเหลือ 5 อัน 100 บาท

แม่ค้าขายกระทงและโคมลอย

เอกลักษณ์ของกระทงเมืองตากในเทศกาลลอยกระทงสาย นิยมทำด้วยกะลามะพร้าว ตกแต่งด้วยสีสันสวยงาม มีเทียนหล่ออยู่ก้นกะลาและมีไส้เทียนขนาดใหญ่ให้จุดได้นานกว่าสว่างไสวกว่าการใช้เทียนปักเหมือนที่กรุงเทพ ส่วนกระทงที่ทำด้วยหยวกกล้วย ใบตอง ก็มีมากมายหลายหลาก เลือกซื้อกันได้อย่างสะดวกดาย ไม่ต้องกลัวว่าจะไม่มีกระทงลอย น่าจะเป็นเพราะว่าเป็นงานประเพณีที่มีนักท่องเที่ยวมาลอยกันมากทุกปี จึงมีแม่ค้าทำไว้ขายกันเพียบ

กระทงกะลาและใบตองกล้วย

ช่วงที่จะมีการลอยกระทงสายนั้น จะหมุนเวียนกันแต่ละกลุ่ม มีขบวนแห่กระทงที่จะใช้ลอยพันดวง ทำด้วยกระทงกะลาสวยงาม ผู้ลอยกระทงเป็นกลุ่มที่แต่งตัวเหมือนหนุ่มเมืองเหนืองดงาม นั่งเรียงกันอยู่ขอบน้ำหน้าเวทีด้านเหนือน้ำ กระทงบรรจุอยู่ในเข่งแต่งสวยนับสิบใบ ก่อนเริ่มลอยกระทงแต่ละกลุ่มมีการเชิญกระทงยักษ์ของกลุ่มลอยน้ำเอาชัยได้เฮกันลั่นเวที

ทีมลอยกระทงและกระทงเป็นเข่งๆ

ระหว่างลอยกระทงสายลงสู่แม่น้ำปิง มีกลุ่มใครกลุ่มมันมาแสดงหลากหลายลีลา ล้วนแต่งกายพรายแพรวไปด้วยสีสัน อลังการงานประดิดประดอยจริงๆ ลีลาที่เต้นรำนั้นบอกได้ว่า มืออาชีพ เพลงที่ใช้ประกอบสนุกสนานบานเบิกชนิดที่เรียกว่า ทั้งผู้ร้อง ผู้เต้น มีความสุขสนุกสนานบานใจกันเหลือรับประทาน ส่วนผู้ชมหรือ ก็ตื่นตาตื่นใจ ตะลึงลานกับลีลาและความสดใสของเหล่าเยาวชนเมืองตาก ดูภาพประกอบเอาเถอะพี่น้อง

สะบีดพรัดพรายพริ้วแพรวไสว

การเต้นแต่ละฉากแต่ละคราว เต้นกันมันหยดติ๋งๆ เหงื่อน่าจะโทรมกาย เต้นแต่ละโชว์ตรึงตาตรึงใจจนแทบลืมกดชัตเตอร์กล้อง ผลพวงของการจัดงานประเพณีลอยกระทงสายเมืองตากนี้ เห็นทีจะสร้างความศิวิไลย์ให้กับเมืองอย่างมากมาย ได้งานประเพณีที่ดีงาม และสวยงามเหนือคำพรรณนา ได้เห็นระบบการจัดการอย่างมืออาชีพ ได้เห็นความสามารถของเหล่าเยาวชนคนเมืองตากที่มากความสามารถและความงดงาม ได้เห็นความสนุกสนานของทั้งผู้แสดงและผู้ชม ผู้กำกับการจัดงานสุดยอดฝีมือ ขอชมๆ

โยกคลึงตรึงตาตรึงใจเหลือ

หนักใจมากก็การบันทึกภาพ ถ้าเป็นฟ้อนชะเอิงเอย ช้าๆเนิบๆ ถ่ายงาย แต่นี่เต้นกันแต่ละครั้งเวทีกลางน้ำกระเพื่อมจนสั่นไหวไปทั้งเวที แม้หลบขึ้นมาถ่ายอยู่บนสะพานสื่อมวลชนก็ยังสะเทือนมาถึง ความยิ่งใหญ่อลังการมิใช่เพียงกระทงสายที่พรายริ้วไปกับสายน้ำ หากแต่การแสดงสดๆของเยาวชนตากนั้นทำให้ภาพถ่ายที่เก็บภาพได้เร็วที่สุดก็ยังได้เพียงนี้

หนุ่มเหน้าก็เอาหนัก

ลีลาที่โลดเต้นกันนั้น บรรยายไม่ได้ถ่ายรูปไม่ถูกก็แล้วกัน แต่เป็นเทศกาล(Festival)ที่สมใจใคร่เห็นมานานนักหนา ไปเหนือคราวใดก็ได้เห็นแต่ลีลาเรียบซึ้งหวานจ๋า แต่มาเห็นเทศกาลงานลอยกระทงสายเมืองตากครั้งนี้ บอกได้เลยว่า มันคืองานเฟลติวัลของจริง เป็นประดิษฐกรรมนำสมัยที่ผสมผสานกับศิลปะวัฒนธรรมประเพณีได้อย่างกลมกลืน งดงาม และตื่นตาตรึงใจ

เบื้องหลังการฝึกหัด มั่นใจได้เลยว่าต้องฝึกซ้อมกันหนัก ต้องฝึกซ้อมกันเป็นเดือนๆ การเลือกลีลาแต่ละโชว์ดูเผนๆเหมือนท่วงทำนองของการแสดงทั่วไป กลองยาว ฟ้อน ผสมผสานไทยจีน เหนือผสมอีสาน แต่ประยุกต์ใช้ด้วยลีลาการออกแบบที่เหนือความคาดหมาย ทุกลีลาการสะบัดพรัดพรายพริ้วไสวเหลือรับประทานค่ะ เร็ว ได้จังหวะ สวยงาม และชวนให้จับจ้องแบบ ไม่วางตา

ระวิงระไวกับวัยโจ๋ สุดมันส์

จบสิ่นกระบวนการลอยกระทงสาย เวทีร้างลาอย่างน่าเสียดาย พี่น้องผองเพื่อนเดินชวนกันจุดเทียนในกระทงแล้วลงไปยังท่าน้ำที่ทำไว้ทั่วชายฝั่งแม่น้ำปิง บ้างก็ประคองพ่อแม่ที่แก่เฒ่าลงบันไดทีละขั้นๆ บ้างก็จูงมือกันด้วยความรัก(หนุ่มสาว) บ้างก็เดินเดี่ยวเดียวดายไปคนเดียว แต่มีอยู่กลุ่มหนึ่งซึ่งสนุกสนานมากๆ วิ่งกันเกรียวเชียวค่ะ เด็กๆกำลังโต จอมทะโมนของงาน เบิกบานสุดๆ

ลอยกระทงสายหน้าเวทีด้านเหนือ

นั่งอยู่ริมแพชายฝั่งแม่น้ำปิงที่ไหลพริ้วๆ ควักตะไกรตัดเล็บและปลายผมหยอดลงในกระทง วางเหรียญบาทถึงสิบบาทตามลงไป จุดเทียนสว่างไสวแล้วชูกระทงจบหน้าผาก อธิษฐานขอขมาพระแม่คงคาที่ได้ให้น้ำกินน้ำใช้ ชำระล้างร่างกายและเครื่องนุ่งห่ม (ในอดีตถ่ายมูลลงน้ำเสียด้วย) เทิดทูนพระคุณของพระแม่คงคาที่ให้น้ำทำนา ทำสวน ทำไร่ ได้เงินตรามาประคองชีวิตครอบครัวมาตลอดปี แล้วก็กล่าวสาธุ หย่อนกระทงลงน้ำแต่ที่เมืองตาก แม่น้ำปิงไหลแรงจนใช้มือพัดน้ำไม่ทัน กระทงก็ไหลทุกข์ไหลโศกไหลโรคไหลภัยไปจนสิ้น

ไหลกระทงกับกระทงประกวด

ส่วนฉันอธิษฐานให้สายน้ำที่ไหลไปท่วมบ้านฉันนั้นเหือดแห้งเสียที ที่ขอแรงๆ ก็ขอให้พัดพาเอานักการเมืองบางจำพวกไหลลงทะเลไปด้วย แต่เชื่อไหม

น้ำท่วมหนักครั้งนี้ ได้เห็นความมีน้ำใจของคนเมืองใต้มากมายได้ที่คลองบนถนนน้ำท่วม ยอมรับเลยค่ะว่า น้ำใจชาวใต้ไม่ได้ด้อยไปกว่าชาวเหนือ ชาวภาคกลางและภาคอีสานเลย

เว้นแต่ นักการเมืองจากภาคใต้(และปชป.) เห็นทีไรปิดทีวีหนีทุกทีดีแต่ด่าคนอื่น(พวกด้ามขวาน)

งดงามและสนุกเหลือกำลัง

นึกถึงนักการเมืองทีไรก็หายใจไม่ทั่วท้อง มันหงุดหงิดและตะขิดตะขวงใจ ไปเดินชมกระทงประกวดของเมืองตากดีกว่า เขาตั้งโชว์ไว้บนหอนิทรรศการของเมือง ได้เห็นทั้งกระทงประกวดขนาดใหญ่ และได้เห็นทั้งกระทงกระลา กระทงใบตองกล้วย ฯลฯ ล้วนตกแต่งสวยงามจนถึงวิจิตรตระการตา แต่ละคนที่เดินชมก็ถ่ายภาพเก็บไปทุกคน ด้วยกล้องดิจิตอลง่าย สะดวก และไม่สิ้นเปลืองฟิล์ม ถ่ายปุ๊บเปิดดูได้ปั๊บ

อุปกรณ์คือกระทงกะลาในมือน้อนาง เร้าใจ

เดินลงจากหอนิทรรศการแล้วก็ได้เห็นนักท่องเที่ยวมากมายหลายกลุ่ม กำลังยืนถือโคมลอยที่จุดเทียนใต้โคมแล้วก็รอให้เกิดก๊าซในโคมที่จะสังเกตได้ว่าค่อยๆโป่งพองขึ้นเรื่อยๆ ความร้อนจะไล่อ่ากาศเย็นในโคมออกจนหมด กะว่าพอมือตึงๆที่จะประคองโคม แสดงว่าก๊าซเริ่มหนาแน่น จนอยากจะลอยขึ้นท้องฟ้าแล้ว

ก็อย่าลืมอธิษฐานให้ลอยเอาความทุกข์โศกโรคภัยไปสู่เบื้องบนฟ้านภากาศด้วยเถอะ แล้วก็ปล่อย

ผู้ปล่อยโคมลอยจะแหงนคอมองโคมที่ลอยละลิ่วปลิวขึ้นไปอย่างรวดเร็ว ด้วยใบหน้าเปี่ยมสุขและความหวัง การปล่อยโคมลอยดังมากเมื่องานยี่เป็ง(ลอยกระทง)ของจังหวัดเชียงใหม่

แต่ทุกวันนี้ที่ไหนๆก็ได้ปล่อยโคมลอยควบคู่ไปด้วย กลายเป็นวัฒนธรรมประเพณีไปแล้ว แม้กระทั่งแม้งานเฉลิมฉลองใดๆ เช่นวันเกิด วันมีโชค วันครบรอบแต่งงาน วันแต่ง วันบวช นิยมลอยโคมลอยกันเป็นที่สนุกสนาน

"ปีนี้ ได้ลอยกระทงในพระแม่คงคาและก็ได้ลอยโคมสวรรค์ด้วยนะคะ" เสียงเด็กหญิงน่ารักฉอเลาะ

เร็ว..แรง...เร้าอารมณ์

ที่น่าเสียดายมากก็คือในงานเทศกาลประเพณีลอยกระทงสายพันดวงปีนี้ มีเวทีด้านใต้ริมแม่น้ำปิงเหมือนกันอยู่อีกเวทีหนึ่ง เป็นเวทีที่ประกวดร้องเพลง ด้านข้างๆก็มีบันไดลงไปยังแพที่ใช้ลอยกระทงด้วยเหมือนกัน

ปีหน้าฟ้าใหม่อาจได้มาเที่ยวอีก ต้องเลี่ยงมานั่งชมเสียด้วย อาจได้บรรยากาศแปลกแตกต่างไปจากเวทีที่เต้นกันมันสุดๆ เวทีอันเป็นแพขนาดใหญ่กลางน้ำแทบคว่ำ ลงไปยืนอยู่ข้างๆเวทียังรู้สึกเหมือนโลกกำลังเกิดแผ่นดินไหว ยังไงก็ยังงั้นเชียว

เชิญชมภาพในงานได้เต็มอิ่มค่ะ