จากพระราชพิธีจองเปรียงถึงประเพณีลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟเมืองสุโขทัย

จากพระราชพิธีจองเปรียงถึงประเพณีลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟเมืองสุโขทัย

โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ

 

1.ย้อนอดีตเมืองก่อนกำเนิดอาณาจักรสุโขทัย

                ช่วงปีพ.ศ.1724-1761 พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 เป็นพระมหากษัตริย์ขอมครองนครธมหรือเรียกกันว่าเมืองพระนครเป็นราชธานี อำนาจแผ่ไพศาลไปทั่วอาณาจักรละโว้ และเมืองสุโขทัย เมืองเชลียง  ตลอดแผ่นดินสุวรรณภูมิ

                ครั้นพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 สิ้นพระชนย์ พระเจ้าอินทรวรมันที่ 2 ขึ้นปกครองขอมระหว่างปีพ.ศ.1762-1786  แต่พระองค์ทรงอ่อนแอ ไม่เข้มแข็งเกรียงไกร

                พระองค์มีพระธิดาองค์หนึ่งชื่อนางสิขรมหาเทวี หรือพระนางสิงหเทวี ทรงพิศวาสพ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด จึงได้รับพระราชทานอิสริยศเป็นพระราชบุตรเขย ได้รับพระขรรค์ไชยศรี ดำรงตำแหน่งเป็นพ่อขุนศรีอินทรบดินทราทิตย์  

                ในยุคสมัยนั้น มีเมืองต่างๆกระจายไปตามลุ่มน้ำยม ลุ่มน้ำแคว ลุ่มน้ำน่าน ลุ่มน้ำปิง ลุ่มน้ำวัง ถึงลุ่มน้ำป่าสัก จุดที่แม่น้ำยมโค้งเป็นไส้ไก่ พ่อขุนศรีนาวนำถุมได้สร้างเมืองเชลียงขึ้น(หลักฐานคือวัดเชลียง) ต่อมาขยายไปตามแม่น้ำยมเป็นเมืองศรีสัชนาลัย 

                ยุคสมัยเดียวกันนั้น มีเมืองต่างๆคู่ขนานกันไป เช่นเมืองชัยนารถ  เมืองเวียงโกศัย เมืองสรลวงสองแคว เมืองบางยาง เมืองราด เมืองระแหง เมืองลุมบาจาย เมืองฉอด เมืองนครชุมหรือเมืองชากังราว เมืองปากอม และเมืองพระบาง

                พ่อขุนศรีนาวนำถุม สิ้นพระชนย์ นายทหารขอมสมาดโขลญลำพง ยึดเมือง ปกครองสืบต่อมา  

  

2.กำเนิดอาณาจักรสุโขทัย (Kingdom of Sukhothai)

                พ่อขุนผาเมือง เจ้าเมืองราด ได้ร่วมกับพ่อขุนบางกลางหาว เจ้าเมืองบางยาง เข้ายึดอำนาจขอมสมาดโขลญลำพงและขับไล่ออกไปจากแผ่นดิน พ่อขุนผาเมืองได้ถวายพระขรรค์ไชยศรีและพระอิสริยะยศ พ่อขุนศรีอินทรบดินทรราทิตย์ให้แก่พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ ขึ้นปกครองอาณาจักรสุโขทัย ในปี พ.ศ 1762  เป็นต้นกำเนิดอาณาจักรสุโขทัย ดำรงราชวงศ์พระร่วงสืบต่อกันมาถึง 9 รัชกาล

                  

               อาณาจักรสุโขทัยในขณะนั้น มีทิศเหนือจดเมืองเวียงโกศัยหรือเมืองแพร่ ทิศใต้จดเมืองพระบางหรือนครสวรรค์ ทิศตะวันออกจดเมืองสะคำ ลุ่มแม่น้ำโขง อีสานตอนเหนือ และทิศตะวันตกจดเมืองฉอดหรือแม่สอด

                ภายในอาณาจักรสุโขทัยปรากฏชื่อเมืองศรีสัชนาลัย เมืองสรลวงสองแคว เมืองนครชุม เมืองชากังราว เมืองระแหง เมืองราด เมืองบางยาง เมืองลุมบาจาย เมืองบางพาน เมืองชัยนารถ เมืองบางขลัง เมืองสะคำ

                 ปีพ.ศ.2126 สิ้นสุดอาณาจักรสุโขทัย ตกอยู่ในราชอาณาจักรกรุงศรีอยุธยาโดยสิ้นเชิง                

 

3.พระราชพิธีจองเปรียงแห่งเมืองสุโขทัย

                    จากหลักฐานในหนังสือตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ กล่าวว่า พระร่วงเจ้าพร้อมด้วยพระอัครมเหสีและพระสนมฝ่ายใน ได้เสด็จลงประพาสลำน้ำในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ตามพระราชประเพณีในเวลากลางคืน เพื่อทอดพระเนตรการนักขัตฤกษ์

                    นางนพมาศได้ประดิษฐ์กระทงถวายเป็นรูปดอกกระมุทหรือรูปดอกบัว พระร่วงเจ้าทรงพอพระทัยมาก จึงได้ประกาศว่า กำหนดนักขัตฤกษ์  วันเพ็ญเดือน ๑๒  พระราชพิธีจองเปรียง  แล้วก็ให้กระทำโคมลอยเป็นรูปดอกกระมุท  อุทิศสักการบูชาพระพุทธมหานัมมทาน  ตราบเท่ากัลปาวสาน”

                    พระราชพิธีจองเปรียงแห่งเมืองสุโขทัย ได้แก่  การเผาเทียนในตะคัน  เล่นไฟประดับพราวพราย   จุดพลุ  ตะไล  ไฟพะเนียง ให้อึกกระทึกครึกโครม  ประดิษฐ์โคมลอยรูปดอกกระมุทอันเป็นที่สุดของโคม  มีการแห่นางนพมาศ  บูชาพระพุทธมหานัมมทาน  วันขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือน ๑๒  ชาวบ้านชาวเมืองร่วมกันลอยกระทง  เผาเทียน  เล่นไฟ  ร่วมแรงศรัทธาเผาเทียนบูชาพระรัตนตรัย  สว่างไสวพร้อมกัน

 

4.ประเพณี ลอยกระทง เผาเทียน เล่นไฟ แห่นางนพมาศ จุดพลุสดสวยงามตา

                    ปีพ.ศ.2520นายนิคม มุสิกคามะ หัวหน้าอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย กรมศิลปากร ได้เสนอให้จังหวัดสุโขทัย การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย จัดงานพลิกฟื้นประวัติศาสตร์ประเพณีลอยกระทงขึ้นให้เป็นงานระดับชาติ โดยให้ชื่องานตามคำในศิลาจารึกว่า “งานเผาเทียน  เล่นไฟ”  เน้นการฟื้นฟูประเพณีลอยกระทง  เผาเทียน  เล่นไฟ  พลุ  ตะไล  ไฟพะเนียง  ดอกไม้ไฟชนิดต่างๆ 

                     โดยในงานประเพณี ลอยกระทง  เผาเทียน  เล่นไฟ  ที่อุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย ได้จัดให้มีพิธีเผาเทียนแบบโบราณ  ชวนประชาชนซื้อตะคัน  เผาเทียนบูชาพระรัตนตรัยและเมื่อจุดแล้วก็ให้นำไปวางบนฐานหรือระเบียงโบสถ์วิหาร  พระเจดีย์  โบราณสถานในอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย  และผ่ายในงานยังมีการแสดงแสง  สี  เสียง  จำลองบรรยากาศงานเผาเทียนเล่นไฟสมัยสุโขทัย  ให้ผู้คนทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศได้ชื่นชมตลอดงาน

          -   ทุกวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 หรือ วันเพ็ญเดือน 12 ทุกปี ยังมีพิธีบวงสรวงพระแม่ย่าและพิธีสักการะพ่อขุนรามคำแหง ขบวนแห่และประกวดนางนพมาศ ขบวนแห่และประกวดกระทงเล็ก-ใหญ่ประกวดโคมชักโคมแขวน การปล่อยโคมลอยการเล่นพลุตะไลไฟพะเนียง งานข้าวขวัญวันเล่นไฟการแสดงแสงเสียงเรื่อง"ราชธานีสุโขทัย"และร่วมประเพณีลอยกระทง

5.การมีส่วนร่วมของชุมชนคนสุโขทัยทุกภาคส่วน

               วันขึ้น 15 ค่ำเดือน 12 สายมากแล้ว ผมเดินลงจากรถสกายแล๊บที่หน้าอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัยด้วยความตื่นตะลึง ผู้คนล้นหลามมาจากทั่วทิศไทยไทยทั้งผอง อุ้มลูกจูงหลานเดินกันอลหม่านไปทั่ว บางคนเข็นรถวีลแชร์ให้แม่นั่งเพื่อเข้าไปในงาน หน้าตาบ้องแบ๊วแบบคนไทยทั่วไปนี่แหละ บ้างก็แต่งถุงสำเร็จ บ้างก็นุ่งถุงปกติ บ้างก็สวมกางเกง วัฒนธรรมการแต่งกายเปลี่ยนไปบ้าง เป็นวิวัฒนาการหนึ่งของโลกที่เจริญขึ้นในทางวัตถุ

               ภายในบริเวณอุทยานประวัติศาสตร์สุโขทัย โบราณสถานหลากหลายกระจายไปทั่วพื้นที่ มีน้ำเป็นส่วนตกแต่งให้สวยงาม ชุ่มชื้น และเย็นกายเย็นใจ ใต้ร่มเงาไม้ใหญ่ปลูกหญ้าเขียวขจี มีผู้คนปูเสื่อนั่งกันเป็นกลุ่มๆ ร่วมวงกันคุย ร่วมวงกันกิน บ้างก็นอนเล่น ปล่อยให้เด็กเล็กที่เป็นลูกหลานวิ่งเล่นกันไปตามประสา มีหายเร่ขายของขบเคี้ยวมากอย่าง มีผู้คนที่มาเฝ้ารอชมงานการแสดงแสงสีเสียงและจุดเทียนเผาไฟบูชาพระเจ้ารามคำแหงมหาราช มากมี

              ภายในงานมีร้านค้าเครื่องอุปโภคบริโภค เดินไปตามโซนต่างๆ เช่นชมวิถีชีวิตแต่อดีตก็ต้องไปที่หนึ่ง อยากชมผลงานหน่วยราชการรัฐวิสาหกิจก็มีอีกโซน หรือจะเดินไปชมกระทงประกวดก็เดินเลาะชายน้ำไปชมได้อย่างอลังการ โดยเฉพาะกระทงพระราชทานจากราชวงศ์จักรีทุกพระองค์

6.พิธีบูชาพระรัตนตรัยและอนุสาวรีย์พระร่วงเจ้า ด้วยดอกไม้ธูปและตะคันเทียน

                ตะคันดินเผารูปถ้วยที่หล่อเทียนเต็ม มีไส้เทียนให้จุดตรงกลาง เป็นตะคันที่ใช้กันมาแต่โบราณกาล ปวงประชาชนสุโขทัยเคยใช้จุดบูชาพระรัตนตรัย บูชาพระร่วงเจ้าที่เคารพ เป็นการเล่นแสงเทียนให้ส่องประกายสวยงามยามค่ำคืนที่เป็นวันลอยกระทง  ตรงแท่นพระร่วงเจ้ารามคำแหงมหาราช มิใช่เพียงผู้คนทั่วไปจะกราบไหว้บูชาด้วยตะคัน หากมีนักเรียนน้อยแต่ชุดไทยสวยงามไปกราบไหว้สักการะ ช่างน่ารัก  

               ปีนี้ คืนนี้ ฝนตกปรอยๆ จนแทบจะจุดเทียนบูชากันไม่ได้ ขาดอรรถรสไปไม่ใช่น้อย ผมเองจะถ่ายรูปแต่ละรูปก็ต้องประคองกล้องคอยหลบฝน ได้ภาพมาเท่าที่เห็นนี่แหละครับ

              ตามโบราณสถานหลายแห่ง มีผู้คนไปจุดเทียนปักไว้บ้าง ตั้งตะคันเทียนที่มีขายทั่วงานบ้าง ในความมืดแสงเทียนสุกสว่างสวยงามเหลือเกิน

       

7.ประเพณีการแห่ขบวนนางนพมาศ กระทงประกวดและการแสดงแสงสีเสียง  กร่อย

                บ่ายตามกำหนดการ ขบวนแห่แหนที่ตกแต่งไว้สวยงาม กลับต้องแห่กันไปหยุดหนีฝนกันไป ไม่ได้รูปสวยงามอย่างที่คาดหวัง ฝนฟ้าไม่เป็นใจ ขบวนต่างๆของแต่ละอำเภอ แต่ละองค์กรประชาชน ล้วนต้องเก็บงำกันไปไม่เหลือหลอ เห็นแต่ร่องรอยน้อยนิด

               ซึ่งตามปกติ เมื่อย่างเข้าวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 12 มักอากาศหนาวเย็นสบายกายสบายใจ แต่ปีนี้เกิดอาเพศใดกันหรือ จึงมีฝนพรำตลอดช่วงการจัดงาน  แต่ผู้คนที่มาเที่ยวงานยังคงเดินไปหลบฝนกันไป ฉ่ำแฉะไปทั่วบริเวณ

              ค่ำจนฟ้ามืดดำ แสงจันทร์ไม่โผล่พ้นเมฆฝน การแสดงแสงสีเสียงเปิดท่ามกลางสายฝนปรอย เดี๋ยวตกเดี๋ยวหยุด แต่การแสดงต้องดำเนินต่อไป  ซึ่งก็ได้บรรยากาศไปอีกแบบหนึ่ง นักท่องเที่ยวชาวต่างชาติที่ซื้อทัวร์มาลง ยังนั่งปักหลักกางร่มกันสลอน เสียงและแสงสาดใส่ไปตามรูปแบบการแสดง แม้แต่สื่อมวลชนก็ต้องหลบหลีกกันวุ่นวาย พลุ ตะไล ไฟพะเนียงแม้จุดได้ก็ไม่อาจสามารถถ่ายมาอวด

              งานนี้ ขอขอบพระคุณเพื่อนเฟสบุ๊ก โก๋อ้วน บ้านหนองปากดง ที่อำนวยความสะดวกให้อย่างล้นเหลือ ขอขอบคุณคุณแก้วตา รัตโนทัย เจ้าหน้าที่ททท.ตาก และคุณเชอรี่ เจ้าหน้าที่ ททท.สุโขทัย ที่ช่วยประสานงานจนได้เข้าไปใช้พื้นที่สื่อมวลชนได้เต็มที่