ดอกไม้เทศและดอกไม้ไทย
ต้น17. กวาวเครือ
โดย ธงชัย เปาอินทร์ เรื่อง-ภาพ
ชื่อสามัญ จานเครือ ตานจอมทอง ทองเครือ โพ้ตะกุ โพมือ
ชื่อวิทยาศาสตร์ Butea superba Roxb.
ชื่อวงศ์ LEGUMINOSAE – PAPILIONOIDEAE
ถิ่นกำเนิดและการกระจายพันธุ์
ในต่างประเทศ พบที่อินเดีย เมียนมาร์ ลาว กัมพูชา
ในประเทศ พบทั่วไปตามป่าเบญจพรรณ ระดับความสูงจากน้ำทะเลปานกลาง 50-450 เมตร
ลักษณะประจำพันธุ์
ต้น เป็นไม้เลื้อยขนาดใหญ่ ยาวได้กว่า 20 เมตร ผลัดใบ ลำต้นใหญ่ ไต่พันไปตามต้นไม้ใหญ่หรือทอดราบไปกับพื้นดิน เปลือกนอกสีน้ำตาลเทา เปลือกในสีชมพู มีน้ำยางสีแดงไหลซึม ๆ
ใบ ใบเป็นใบประกอบ ปลายคี่ 2 รวม 3 ใบ เนื้อใบบาง ใบคลายทองกวาวต้น โคนใบสอบเข้า ปลายใบมนหรือสอบเข้าเล็กน้อย ก้านใบยาว 10 – 15 ซม. ก้านใบย่อยแต่ละใบยาว 5 – 10 ซม.
ดอก ดอกออกเป็นกระจุกแบบช่อแน่นที่ปลายกิ่ง เป็นช่อยาว 20 – 30 ซม. ฐานดอกรูปถ้วยสีเขียวทหาร ปลายแยกเป็น 5 แฉก กลีบดอกสีแสดหรือสีส้ม รูปดอกคล้ายเรือ หรือครึ่งวงกลม เวลาออกดอกมักทิ้งใบหมด เกสรตัวเมียยาว โค้งงอ 7 – 15 ซม. เกสรตัวผู้สั้น แนบเกสรตัวเมีย
ผล เป็นฝัก เปลือกแข็ง
ระยะเวลาการออกดอกและเป็นผล ออกดอกเดือนมกราคม-กุมภาพันธ์
การขยายพันธุ์ เพาะกล้าจากเมล็ด
การใช้ประโยชน์
1.ปลูกเป็นไม้ประดับ ยังไม่ค่อยมีใครนำไปปลูกประดับ เป็นไม้เถาเลื้อยขนาดใหญ่ มีดอกสดใส มองดูแล้วเพิ่มสีสันให้กับป่าได้อย่างสวยงาม นำไปปลูกประดับในเขตป่าอนุรักษ์ประเภทอุทยานแห่งชาติและเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าได้ เพราะว่าเป็นพันธุ์ไม้ในถิ่นกำเนิด
2.ปลูกเป็นสมุนไพร สรรคุณมีดังนี้คือ
หัว เป็นยาบำรุงกำลัง บำรุงเนื้อให้งอกงามเต่งตึงขึ้น ทำให้อวัยวะสืบพันธุ์และมดลูกเต่งโตโดยมีโลหิตคั่งมากขึ้น บำรุงเนื้อหนังให้เต่งตึง บำรุงสุขภาพให้สมบูรณ์ บำรุงความกำหนัด รับประทานมากอาจเป็นอันตรายได้
เปลือกเถา แก้พิษงู
ไม่ระบุส่วนที่ใช้ บำรุงกำลังให้แข็งแรง แก้อ่อนเพลีย บำรุงธาตุ เป็นยาอายุวัฒนะ
ข้อมูลการวิจัยที่สำคัญ
สารเคมี สมุนไพรไม้พื้นบ้าน
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา ทำให้แท้ง คุมกำเนิด ยับยั้งการฝังตัวของตัวอ่อน ยับยั้งการสร้างอสุจิ ยับยั้งการหลั่งน้ำนม ฆ่าอสุจิ ผลต่อระบบสืบพันธุ์ ผลต่อตับ ผลต่อเม็ดเลือด ผลต่อระบบภูมิคุ้มกัน ผลต่อความเจริญเติบโตของไก่ ผลต่อโคเลสเตอรอลและโปรตีนในเลือด ทำให้เกิดการจับตัวของแคลเซียมที่เนื้อเยื่อ ทำให้ปริมาณแคลเซียมในเลือดสูง ผลต่อยุงก้นปล่อง เป็นพิษต่อนกกระทา ยับยั้งการไข่ของนกกระทา เร่งการโตของนกกระทา ทำให้การสร้างเม็ดเลือดแดงลดลง
บันทึกผู้เขียนและผู้ถ่าย
เป็นไม้เลื้อยขนาดใหญ่ยาว 20 เมตร ก่อนออกดอกในช่วงเดือนมกราคม-กุมภาพันธ์ ทิ้งใบเกลี้ยงเถา ดอกออกเป็นช่ออย่างทองกวาวต้น สีแสดอมส้มคล้ายคลึงกัน ช่วงหนาวจนถึงต้นร้อนจึงมีดอกไม้ที่ออกดอกพร้อมๆกันคือไม้ต้นได้แก่ ทองกวาว ทองหลางป่า โสกเขา ไม้เลื้อยได้แก่ กวาวเครือ และพวงโกเมน